13 сентября, 2022 - 11:55
Жерни тымына кёре бийиклиги 2 метрден да артыкъ болгъан, бизни республиканы хар районунда да ёсген битимди. Аны тамырлары кенгнге жайыладыла, къарыулуладыла. Сабакълары бутакъсызладыла, тёртмюйюшлюледиле, тюз ёрге ёседиле. Кёпжыллыкъ битимди. Чапыракълары къаралдым-жашилледиле, аланы къыйырлары, быхчы аузуча, хырез-хырезледиле, жумуртха формалы зугулладыла. Гюллери ууакъладыла, саргъылдым жашилледиле, сабакъдан чапыракъла айырылгъан жерледе боладыла. Урлукълары зугулчукъладыла, саргъылдым-кюл бетлиледиле. Битимни тамырларындан къалгъан хар къалайында да кюйдюрюучю уулу суулары бла чач маталлы ийнечиклери топпа-толудула. Мурсагъа азчыкъ тийгенинглей окъуна, териге чанчылып, жарачыкъла этедиле эм алагъа уулу суу киреди, кюйдюрген да ол этеди.
Битим июнь-сентябрь айлада чагъады, урлукълары август-октябрьде бишедиле. Ол мылы жерледе, талалада, юлкюле араларында, жол жанларында, суу жагъалада, юйлени тёгереклеринде, къысхасы, къалайда да ёседи. Бахчалада заранлы хансха саналады.
Медицина илмуда мурсаны чапыракъларын, халкъ медицинада уа аны чапыракъларындан бла урлукъларын да хайырланадыла. Чапыракъларында каротин, хлорофилл, дубиль веществола, органикалы кислотала, крахмал, марганец тузла эм башха веществола, урлукъларында жаула тюбейдиле. Битим сууукъ тийип ауругъанлагъа, жарагъа, ётню иги ишлетирге жарайды.
Илму эм халкъ медицинада мурсадан этилген сууну ичден къан келгенин тохтатыуда, татеросклероздан, аш орунну жарасына, ирин этген жаралагъа багъыуда хайырланадыла. Чачлары узун болурларын сюйгенле битимни къургъакъсытылмагъан чапыракъларындан бла урлукъларындан этилген суу бла жууадыла башларын. Аллай суу аш орунлары тийишлисича ишлемегенлеге, жиклери ауругъанлагъа багъыуда жарайды. Мурса башха кёп тюрлю ауруулагъа да жарайды. Бир затны унутмазгъа керекди, аны хайырланырдан алгъа врач бла кенгеширге тийишлиди.