12 апреля, 2022 - 15:32
Битимлени тауча атлары эм аланы хайырлылыкълары
Редакциягъа ол не да бу кырдыкны, хансны, терекни атлары тауча къалай боллукъду, аланы дарманлыкъларыны юслеринден да газетни бетлеринде басмалай турсагъыз бек ахшы иш этерик эдигиз, деп сёлешедиле. Бир къауум жыл мындан алгъа, тилеклени толтура, газетни баш редакторуну алгъыннгы орунбасары Аппайланы Музафар (жаннетли болсун) бир къауум битимни тауча атларын эм аланы хайырлылыкъларын, орус тилде чыкъгъан китапдан ана тилибизге кёчюрюп, «Заман» газетни бетлеринде басмаланнган эди. Ала бла сиз да шагъырей болсагъыз сюебиз.
Балдыргъан (Борщевик обыкновенный)
Бийиклиги эки метрден атлайды. Къарыулу экижыллыкъ битимди. Сабагъыны ичи тешиклиди. Чакъгъан жайда этеди. Акъ гюллери салкъынлыкъ (зонтик) формада ёседиле. Урлукълары ууакъладыла, жумуртха формалыдыла. Ёзенледе, таулада да ёседи. Таулула балдыргъанны ашагъан этедиле.
Битимде сахароза, эфир жаула, кумарин, флавоноидле, кварцетин, спирт, углеводла эм башха веществола тюбейдиле. Халкъ медицинада аны чапыракъларын бла тамырларын хайырланадыла. Чапыракъланы ариу жууууп, бир ауукъ заманны сууда тутадыла. Сора ичи ётгеннге ичиредиле – иги болушады. Балдыргъанны чапыракълары бла тамырлары къайнатылгъан суу а аш орун-чеги, колит, невроз ауруулагъа, артыгъыракъда къоян ауруудан къыйналгъанлагъа багъыуда хайырланылады, ётгю иги ишлетеди, аурууну сынтыл этеди. Фурункул, этлери кичип амалсыз этгенле да аны сюртюрге боллукъдула.
Эшек шинжи (Бодяк обыкновенный)
Ол экижыллыкъ, бийиклиги 1 метр 20 сантиметрге жетген, шинжили кёп бутакълары болгъан битимди. Чапыракълары къатыладыла, кеслери да баш жанлары шинжилидиле, гюл этерик каполлары уллуладыла. Битим июлб-август айлада чагъады. Жол жанларында, тау жайлыкълада, хайырланылмай тургъан жерледе ёседи.
Дарманнга эшек шинжини тамырлары хайырланыладыла. Ала къайнатылгъан сууну саусуз ичсе, ауруу сынтыл болады, ол жараны терк сау этеди, иги терлетеди. Тамырланы ууакъ туурап, кёпчюген жерни неда жараны юсюне салып байласа, ала терк сау боладыла.
Эшек шинжини къургъакъсытылгъан сабакъларын ууакъ туурап, аны 12 граммын 300 грамм къайнар суугъа къуюп, жылы жерде эки сагъат тутадыла. Жарымышар стакандан аны кюннге юч кере ичсе, ол адамны чархын кючлейди, терлетген да этеди.