12 марта, 2024 - 13:59
Мени къарт аппам Тёппеланы Салах Кёнделенде туугъанды, тау эллени жаш тёлюсюча миллетни адет-тёрелеринде ёсгенди. Медиреседе билим алгъанды, устазларына, эл таматалагъа хурмет бере билгенди. Аны жашауу ма быллай тынчлыкъда, ырахматлыкъда ётеригине ышаннганды. Алай аны бу муратлары толмагъандыла.
1944 жылны мартыны сууукъ кечелеринден биринде аны юйюне чакъырылмагъан къонакъла келедиле. Миллет зор бла туугъан журтундан нек кёчюрюлгенин мен бир да ангыламайма, алай аны миллетге хатасы уа белгилиди. Салах, халкъ бла бирге Орта Азиягъа бла Къазахстаннга ашырылады: малла ташыгъан вагонлада, суусуз, ашсыз, жюрекледе Аллахха ийнаныулукъдан башха жукъ да болмай. Алай Салахны аллында къаллай къыйынлыкъла сакълагъанын энтта билмегенди.
Жолда поезд тохтамагъанды, жаланда бир-бир жерледе шошуракъ баргъанды. Ол кезиуледе уа Салах чартлап, къайдан эсе да суу табып, аны бир тамычысын да тёкмей, поездни ызындан жетип, биргесине келген ненча адамны суусабын къандыргъанды! Бу къысха кезиуле халкъгъа уллу къууанч эдиле! Ала жолда кёрген къыйынлыкъланы: ёлгенлени басдырмай, жол жанына атып къойгъанларын, ауруу жайылгъанын, ачлыкъны, ышаныулукъ тауусулгъанын да унута эдиле бу такъыйкъалада. Салахха жашаууну 13 къыйын, сынауладан толу жылларын туугъан журтундан, Кавказдан узакъда ётдюрюрге тюшгенди. Ол ёлюмню кёзюне кёп кере къарагъанды.
Алай жигер жаш адам кесин, юйюрюн да аны бла тюбешиуден къутхаралгъанды. Ол сабийин асырагъан ата сынагъан ачыуну, атынгы душманнга чыгъарып, ёлтюрюрге тап кезиуню сакълагъанланы, башха сынауланы юслеринден кёп айталлыкъ эди. Аланы барысын да санаргъа кёлюм бармайды.
Бюгюн жаш тёлюден бу сёзлени эшитирге тюшеди: «Сени ёлтюрмеген затла къарыулу этедиле». Сынаула, къыйынлыкъла адамны тюрлендиредиле, Салахны жашау жолунда уа ала болмагъанча кёп эдиле. Анга тюбеп, бу затланы юслеринден сураялмагъаныма, аны оюмун билялмагъаныма жарсыйма.
Къарт аппамча адам бла тюбешиу, ушакъ бардырыу жашау сынау, акъыл береди. Бир жол аппам Тёппеланы Магомет Совет Союзну жарыкъландырыу министри Салахха Кёнделенде юйюне къонакъгъа келген хапарын айтхан эди. Ушакъдан сора министр таулу акъсакъалны оюмлулугъуна, билимине сейир этип: «Академик мен тюйюлме, сенсе!», - деген эди.
Манга къарт аппама тюберге тюшмегенди, аны жаланда 90-чы жылладан сакъланнган видеороликде кёргенме. Анда уа акъсакъал намаз къылгъаны жазылыпды: хар къымылдауунда аллай сабырлыкъ эсленеди. Аны жашау къадарын эсинге тюшюрсенг, быллай тынчлыкъда, ырахматлыкъда Аллахуталагъа баш урургъа насып ючюн къаллай къыйынлыкъладан ётгенин сезесе. «Хар сынауну, къыйынлыкъны ызындан женгиллик боллукъду…», - деп айтылады сыйлы Къуранда. Салах аны кесини жашауунда кёргенди. Бир жол сейир тюш кёргенме.
Анда Салах мени кётюрюп, къууанып къарайды. Тюшде болса да, быллай насыпны сынаргъа тийишлимеми, деп келгенди акъылыма. Неда ол сакълыкъгъа чакъырыуму болур эди? Алай бир затны уа шарт билеме. Салахча таматаларыбыз бизге жашау юлгю бергендиле. Биз, туудукъла, аланы сокъурандырмазгъа, тарыхыбызны унутургъа эркин тюйюлбюз. Ансыз кесибизни тас этерикбиз, келир жашауубуз къураллыкъ тюйюлдю.
