14 февраля, 2023 - 11:55
Яникой элде жашагъан Жазаланы Тахирни къызы Фатима Нальчик шахарда тыш къыраллы тиллени «Lingvist07» школунда къытай тилге юйретеди, 2015-2016 жыллада Къытайда Шэньян шахарда Ляонин къырал университетде билим алгъанды. Къытай тилден квалификациялы экзамен бергенди. «ЭкоЛавЭльбрус» жамауат биригиуню башчысыды, Минги тауну тийресин кир-кипчикден тазалаугъа къошумчулукъ этеди. «Таулу таудан тоймаз» деп буруннгулула бош айтмагъандыла, онг чыкъгъанлай, Фатима таулада солуйду. Бюгюн ол бизни къонагъыбызды.
- Фатима, ушагъыбызны «ЭкоЛавЭльбрусдан» башлайыкъ. Не мурат бла къурагъансыз бу биригиуню?
- Жарсыугъа, кёпле биз къаллай ариу, сейирлик жерде жашагъаныбызны ангыламайдыла. Мен биринчи субботнигими Терс-Къолда ётдюрген эдим, анда болгъан кир-кипчикни кёргенимде, соцсетьледе жазама да жарсыууму, тазалыкъны сюйгенлени манга къошулургъа чакъырама. Жетмиш адам келген эди! Ол кюн тюшюннгенме жерибизни кир-кипчикден толгъаны кёплени жюреклерин къыйнагъанын. Терс-Къолда, Тырныауузда, Гижгит кёлню тийресинде, Яникойда бардыргъанбыз субботникле.
Район, эл администрацияла да болушадыла, «Экологистика» жыйгъан багушубузну машиналагъа жюклеп, полигонлагъа элтеди. Жарсыугъа, бизни республикада къалгъан-къулгъанланы жарашдыргъан завод жокъду, аны юсюнден хапар баргъанлай турады, алай иш жеринден тепмейди. Аллах айтса, ол жумуш да бир кюнде тамамланыр.
Бардыргъан ишими эшитип, сёлешип, жюрек ыразылыкъларын билдиргенле да бардыла. Огъары Малкъардан меценат Жангоразланы Къыралбий «ЭкоЛавЭльбрус» деген жазыулары бла футболкала саугъалагъанды, бизни бла ишлегенлеге аланы юлешеме.
Мен ангылайма, бизни субботниклерибиз жерибизни кир-кипчикден ариулап къоярыкъ тюйюлдюле, алай адамларыбыз, тышындан келген туристле да ишибизни кёрселе, кеслерини къылыкъларын тюрлендирирле, дуниягъа башха кёзден къарарла, деп ышанама. Жер жаланда бизники тюйюлдю, сабийлерибиз, туудукъларыбыз да мында жашарыкъдыла.
Аз да заманым болгъанлай, Минги тауну тийресине барама, таула аллай бир къарыу-кюч бередиле! Адамла аны сезедиле, биледиле: таулада жыл сайын кёп миллионла солуйдула. Кёпле айтадыла: эки ыйыкъ окъуна турсала къаяланы дунияларында, сау жылны жетишимли урунадыла деп.
- Дунияда психиатрия жаны бла белгили клиникала таулада орналыпдыла, алимле бардыргъан тинтиуле кёре, къаяланы араларында адамны жюрегин тынчлыкъ бийлейди, къоркъгъаны, элгеннгени кетеди. Андан сора да, Къуранда «тауладыла жерни тутхан» деген сёзлеге жыйырманчы ёмюрде алимле шагъатлыкъла тапхандыла. Къулийланы Къайсын да назмуларында тауланы чексиз огъурлу кючлерин, палахладан сакълагъанларын белгилегенди. Алай экология проблемала бла кюрешир ючюн, баям, кёп ахча керекди. Ахчагъыз кёп болса, не зат этерик эдигиз?
- Терек бахчала саллыкъ эдим, жокъ бола тургъан агъачланы жангыртырыкъ эдим, битеу дуниядан алимлени, экологланы, жамауат ишчилени жыйып, ала жерни ёлюмден сакълар онгланы сюзерча онгла къурарыкъ эдим. Биз череклерибизге кир-кипчиклени тёгюп турсакъ, тауларыбызны таза тутмасакъ, тамблагъы кюнюбюз къаллай боллукъду? Экология проблемала жаланда бизде угъай, битеу къыраллада да бек жютюдюле.
- Къытай тил жер башында бек къыйыннга саналады. Сиз анга къалай, къайда, къаллай бир заманнга юйреннгенсиз?
- Яникойда школну бошагъандан сора Башкирияда къырал университетни Экономика, финансла эм бизнес институтуна киреме. Уфада къытай тилге жарым жыл юйреннгенме, сора ызы бла эки тенгим бла Къытайда Шэньян шахарда къырал университетге окъургъа баргъанбыз. Бир жылгъа. Белгилисича, кёп къыраллада университетле студентлерин бир жылгъа бир бирлерине жибередиле, ол жер башында шуёхлукъну кючлендиреди, тыш къыраллы тиллеге юйрениуге да себеплик этеди.
Биз ючюбюз да Пекиннге самолёт бла учуп жетебиз, андан ары уа поезд бла Шэньяннга дери барлыкъ эдик, алай, нек эсе да, хазыр болургъа керекли билетлерибиз а жокъ… Университетге сёлешебиз да, ала уа бизни сакълагъанларын айтадыла, алай билетле аланы жумушлары болмагъанын ачыкълайдыла. Онтогъуз жыллары болгъан юч жаш къыз Къытайда ахчасыз, билетсиз. Вокзалда жиляп башлайбыз. Ол заманда бизни къатыбызда тургъан къытайлыладан бири бизге билетле да алады, кассир къайтаргъан ууакъ ахчагъа уа ауузланыгъыз, деп ангылатады. Бизни поездибиз кетген эди, экинчисине олтурабыз, жетебиз университетибизге.
Биринчи заманда ашларын ашаялмай къыйналгъанбыз, алай кюнден-кюннге тынчыракъ болгъан эди. Къытайлыла бек иги адамладыла, къонакъланы сыйлай биледиле.
Къытайда университетде мен жаланда бир жылгъа тиллерин билиуде тёртюнчю даражагъа жетгенме, битеу да алты даража барды. Бусагъатда бешинчиге жууукълаша турама. Малкъар, орус тилледеча, къытай тилде эркин сёлешеме, кюн сайын газетле, китапла окъуйма, тилге юйрениуню чеги жокъду.
- Школда ишигиз а къыйынмыды?
- Устазлыкъ мени къанымдады. Анам – Къартлыкъланы Маржан Музафаровна – устазды, тюз сабийнича таза жюреги болгъан, тёзюмлю, огъурлу адамды. Жарсыугъа, атам, Жазаланы Къубадийни жашы Тахир, жашаудан замансыз кетгенди, бийик, ариу, тынч адам болуучу эди. Аллах болушады къыйынлыкъны кётюрюрге. Алай ёлюм сюйген адамларыбызны жюрегибизден, эсибизден да алып кетмейди, ала бизни бла къаладыла…
Ислам динде билимни магъанасы бек уллуду, устаз а бек сыйлы адамгъа саналады. Муслийманла, жанлары сау къадарда, айныргъа итиннгенлей турадыла, билимлерин ёсдюредиле.
- Сени акъылыгша кёре, юйюр не затды?
- Экеулен бир бирлерине билеклик этген, кертичи болгъан жер. Ол насыпды: бир бирге ийнаныу, ышаныу! Жашау нёгерин тапхан ахшы ишлени этерге да кёлленеди, нек дегенде насыплыла ишлерге ёчдюле. Тюнгюлген адам айнымайды. Тюнгюлмез ючюн а хар инсанны къатында жууукълары-тенглери, жашау нёгери болургъа керекдиле.
Алай жангыз адам да кесинлей къалмайды, тыяныр ташы, билеги барды – ол бизни жаратхан Аллахды. Бу келген жангы жылда битеу да халкъыбызгъа насып тилейме. Тилибизни, адетлерибизни-тёрелерибизни сакълайыкъ. Манга малкъар тил – сейирлик дунияды. Жырладан, жомакъладан, акъылдан толу дуния. Ол байлыгъыбызны тас этмейик.
