27 сентября, 2022 - 13:59
Быйыл республикада устазланы кенгешлери башха тюрлю халда къуралып, сегиз кюнню ичинде бардырылгъанды. Ол регионну билим бериу системасына жюз жыл толгъанына эмда педагогну хурметин, бу усталыкъны даражасын да кючлендириуге жораланнганды.
Форумну чеклеринде къарачай-малкъар тилден бла адабиятдан эмда къабарты-черкес тилден бла адабиятдан окъутханла да, кенгешни излемине тийишлиликде, энчи-энчи жыйылгъандыла. Бу дерслени окъутууну амалларыны, мадарларыны, жетишимлерини бла жарсыуларыны, программаланы, дерсликлени, башха затланы юслеринден да сёлешгендиле. Кенгешни къонакълары уа КъМКъУ-ну къарачай-малкъар филология кафедрасыны башчысы, филология илмуланы доктору, профессор Кетенчиланы Мусса, КъМР-ни Журналистлерини союзуну правленини таматасыны къуллугъун болжаллы халда толтургъан Шауаланы Разият, «Къабарты-Малкъар» ГТРК-ны директоруну орунбасары Сабанчыланы Арипа, районланы билим бериу управленияларыны келечилери да болгъандыла. Анга башчылыкъны уа КъМР-ни Жарыкъландырыу эмда илму министерствосуну миллет билим бериу бёлюмюню кенгешчиси Ахаланы Лариса этгенди.
Жыйылыугъа келгенлени Лариса Рамазановна форумну ачылгъаны эмда жангы окъуу жыл бла алгъышлай, малкъар тилден бла адабиятдан окъутханланы жууаплылыкълары бютюн уллу болгъанын, ала кеслерини борчларын бет жарыкълы толтуруп келгенлерин да айтханды. Сабийлени кёлюн дерсге ачхан, тилибизни жаланда сюерге угъай, аны сакълар эмда айнытыр ючюн не этерге тийишлисин ангылатханла да ала болгъанларын чертгенди.
Мусса Бахаутдинович а, жыл сайын быллай жумушла бардырылып тургъанларын ахшы тёреге санап, жыйылыугъа келген эмда анга къатышмагъан устазлагъа да, ала миллетни аллында уллу ишни этгенлерин белгилеп, ыразылыгъын билдиргенди.
Тилни сёз байлыгъын алып къарагъанда, талай жылдан бери окъуу китапла жангыртыла келгенлерин, башланнган класслада ана тилге бегирек эс бурулуп, бирси предметледен дерсликле малкъарчагъа кёчюрюлюп, алай окъутулуп тургъан экспериментни кезиуюн да эсгертгенди. Бусагъатда да жангы окъуу китапла, алагъа кёре программала хазырланнганларын, алагъа федерал экспертиза этиле тургъанын ангылатханды. Тюрлениуле болуп, дерсликлени узакъ жерледе басмаларгъа тюшгенин да билдирип, бу жаны бла уллу иш бардыргъан Додуланы Асиятха ыспас этгенди.
Андан сора да, китапла этнокультура магъаналы болгъанларына бютюнда къууаннганын айтханды. Къуру грамматика бла чекленип къалмай, сабийле тилни, аны бла бирге уа ёсген жерлерин, миллетлерин да сюерге себеплик этгенлерин белгилегенди. Айхай да, дерсликле бла устазла бардыла деп къойгъан ана тилни сакъланырына эмда айнырына азлыкъ этгенин чертгенди.
Кафедрада эмда кадрла бла болумну юсюнден айта, быйыл бакалавриатха алыннган он студентни ичинде школладан жаланда экиси келгенин, бирсилери колледжлени тауусханла болгъанларын айтханды. Энди бёлюм эки профильге – малкъар тил бла адабият, орус тил бла литература – къайтханын да ангылатханды. Бюгюнлюкде радиода, телевиденияда, басма органлада да филология билимлери болгъан жаш адамла керек болуп тургъанларын белгилегенди. Устазланы уа орус тилни бла литератураны окъутханла бла биригип ишлерге чакъыргъанды. Нек дегенде бу предметден ЕГЭ университетни къарачай-малкъар бёлюмюне кире туруп керек болады.
Кенгешде Нальчик шахарны экинчи номерли лицейинден Тёппеланы Ханифа, бир-бир предметлени терен окъутхан тогъузунчу школундан Бийчеккуланы Танзиля, оналтынчы номерли мектебинден Бёзюланы Аминат, отуз тёртюнчю прогимназиясындан Ёзденланы Мадина; Тырныауузну бешинчи номерли лицейинден Этезланы Фатима, биринчи лицейинден Темуккуланы Асият; Хушто-Сыртны битеулю билим берген школундан Жанатайланы Лиза, Къашхатауну орта мектебинден Атабийланы Людмила малкъар тилни окъутууда къаллай амалланы хайырланнганларыны, сабийлени дерсге эслерин къалай бургъанларыны юслеринден сёлешгендиле. Чертирге тийишлиди, ала барысы да окъуучуланы сейирлерин къозгъаугъа энчи къайгъыргъанларын белгилегендиле. Устазлыкъ, бютюнда ана тилни окъутуу – ол уллу жууаплылыкъ болгъанын къатлагъандыла.
Алай эсе да, ала жарсыуларын да билдиргендиле. Бу предметлеге берилген сагъатланы азлыгъын, сабийле жылдан-жылгъа малкъарча осалдан-осал сёлешгенлерин, ол хал а жаланда шахар школлада угъай, элледе да садиклеге жюрюгенле орусча тилленип къалып, анда да болум былай болгъанын ангылатхандыла. Юйюрле бла биригип ишлей, бир бирге билеклик этерге тийишлисин, алай бла ёсюп келгенлени ана тилибизге юйретирге, оюмларын да тауча айта билирге тюшюндюраллыкъларын да хапарлагъандыла.
Бирсилени сёлешиулеринде кемчиликлери бар эдиле деп айтханлыгъыбыз тюйюлдю, алай а Лиза Ахматовнагъа тынгылагъан бютюнда сейир, хычыуун да эди. Ишни юсю бла бу устазны бир ненча конкурсда эшите, ол тилибизде алай ариу, уста да сёлешгени кесине илешдирмей къоймагъанды. Аны хар бир айтымы философия фикирден толуду, аны бла бирге уа тынгылагъаннга ангылашыныулуду. Быллай устазлары болгъанла уа насыплыдыла.
Тюбешиуде Педагогланы профессионал усталыкъларын тохтаусуз ёсдюрген араны лабораториясыны башчысы, белгили устазыбыз Къонакъланы Люба да сёлешгенди. Ол коллегаларына окъуу-методика жаны бла жалчытылыныуну юсюнден билдиргенди.
Жыйылгъанланы алларында сёлеше, тилни билмегенлери ючюн сабийлени кеслерин айыплап туруу – ол тюз болмагъанына ийнаннганын ангылатханды. Хар устаз да «Бюгюн дерсге келип, заманын къоратхан сабийге мен не зат бералдым, ангылаталдым» деген сагъышны этерге тийишлисин айтханды. «Бералмай эсег а – биз терсбиз, окъуучугъа «эки» салыргъа ашыкъмай, бир бетни орунуна юч айтымны окъуна билдиригиз, алай бла аны кёлю да къачмайды, юйренирге да сюерикди», - дегенди.
Ызы бла ол эки жылдан бери республиканы Правительствосуну бу жанына эс бурууу бла окъуу китапланы жарашдырыу жаны бла уллу иш бардыргъанын билдиргенди. Келе тургъан жангы окъуу жылдан энди жангыртылгъан федерал стандартлагъа тийишлиликде хазырланнган биринчи-тёртюнчю класслагъа дерсликлени хайырланып башларгъа боллугъун айтханды. Алагъа ишчи программала да бардыла.
Бешинчи-тогъузунчу класслагъа окъуу китапла жарашдырылып, хазыр болгъанлыкъгъа, алыкъа ала къолгъа алырча болмагъандыла, электрон версиялары уа барды, интернетни болушлугъу бла аланы къалай хайырланыргъа жарарыгъын ангылатханды. Дагъыда сагъынылгъан класслагъа ишчи программала сексен чакълы процентге тюрлендирилгенлерин да. Малкъар тилден окъутхан устазлагъа энчи сайт ачаргъа онг боллугъуна, тамата класслада окъулгъан чыгъармаланы аудио тюрлюлери да чыгъарыкъларына ышандыргъанды. Эндиге дери интернетде болгъанланы барысы да жыйышдырылгъанларын, ол жаны бла ишлерге устазлагъа биреулен да чырмау этмезлигин белгилегенди.
Жыйылыуну кезиуюнде хычыуун жумуш да болгъанды. Кетенчиланы Мусса Атабийланы Людмилагъа, Газаланы Аслижаннга, Жанатайланы Лизагъа, Бийчеккуланы Танзилягъа ахшы жетишимле болдургъанлары ючюн дипломла бергенди.
Устазланы жангы окъуу жыл бла Шауаланы Разият, Сабанчыланы Арипа да алгъышлагъандыла. Алагъа ыспас этип, жангы бийикликле, саулукъ-эсенлик тежегендиле.