28 июня, 2022 - 15:34
Арт жыллада Москвада, Санкт-Петербургда эм Россейни башха уллу шахарларында билим эм иш сынам да алып, Нальчикге къайтхан врачла бардыла. Ала бизде медицинаны айнытырла деп ийнанабыз, иги жанына тюрлениуле болурла деп умутлубуз. Ахматланы Муссаны къызы Адина аладан бириди. Бусагъатда КъМР-ни Саулукъ сакълау министерствосуну онкология диспансерини поликлиникасына башчылыкъ этеди, дагъыда «Инвитро» клиникада ишлейди.
Дерматоонколог, дерматохирург, дерматовенеролог, дерматокосметолог Адина Муссаевна бизни университетни медицина факультетин бошагъандан сора, Москвада сегиз жыл тургъанды, аладан алты жылны окъуугъа бёлгенди. Онкологланы кёп битеуроссей биригиулерине киреди. Халкъла аралы, битеуроссей, республикалы форумлагъа, конференциялагъа, конгресслеге къатышады.
Жашау ючюн кюрешебиз
- Москвада окъугъаным, ишлегеним да бек жарайдыла харкюнлюк ишимде. Анда аллай бир саусузланы кёргенме! Хар бири эсимдеди. Хау, онкология аурууланы атласлада да кёрюрге боллукъду, алай кёзюнг бла бир кёргенинг жюз кере окъугъанынгдан багъалыды.
Сеченов атлы университетни дерматовенерология жаны бла ординатурасындан эм онкодерматологиядан аспирантурасында окъугъанма, интернатурада териде ёсген затланы хирургия амалла бла къалай багъаргъа боллугъуна юйреннгенме. Ызы бла Москвада Дерматовенерологияны эм косметологияны илму-практика арасына чакъыргъан эдиле. Анда кёп заманны ишлерге тюшмеди.
Атам – Аграр университетни къурагъанладан бири, профессор Ахматланы Мусса, ауруйду ол заманда. Мен онкология жаны бла Москвада окъуй тургъанымда, саулугъун тинтип, керекли анализлени бердирип, хар затны терк этерге кюрешгенликге, жарсыугъа, заман оздурулгъан эди… Мени юйюрюмде болгъан иш онкодиспансерни поликлиникасына келгенлени толусунлай ангыларгъа болушады. Саусузланы хар атламларын женгилирек этерге итинеме.
Онкодиспансерде 2013 жылдан башлап онкодерматолог эм хирург болуп ишлейме, 2021 жылдан бери поликлиниканы таматасыма. Онкологлагъа тынч тюйюлдю. Бир-бир саусузларыбыз багъылыуда магъана кёрмей, медицина болушлукъдан толусунлай артха туруп къаладыла. Сёзсюз, мени оюмум башхады: жашау ючюн кюреширге керекди. Хар кюню, сагъаты да чексиз багъалыдыла.
Къайгъырыулукъ
- Поликлиниканы башчысы болгъанлыкъгъа, регистратураны ишине да болушама. Регистратураны къатында кёп саусузла жыйылсала, ала бла ушакъла бардырама. Дарманла алыргъа келликлени кюнлери белгилиди, аланы тизмеде кёрмесем, регистратурагъа сёлешип тургъанлыкъгъа, жууап эшитмегенлерин ангылайма, аланы карточкаларын хазырлап къояма: экинчи кюн келгенлеринде регистратураны къатында кёп сюелмезча… Суткагъа 400 адам сёлешеди бизге, аладан алтысы-онсегизиси жууапсыз къаладыла. Биз болумну игиге тюрлендирир муратда колл-центрге экинчи адам да алгъанбыз.
Бусагъатда жангы программагъа кёре ишлейбиз. Пациент бир процедурадан сора экинчисине не заманда келлигин биледи, аны хайырындан очередьле жокъ бола барадыла. Жаланда баш кюн кёпдюле адамла коридорлада, башха кюнледе аздыла. Мен биринчи бери келгенимде уа, кесими кабинетиме ёталмай эдим пациентледен. Жангы программа ол болумну кетере барады.
Поликлиникада жангы кабинетле ачылгъандыла, эки сменнге ишлейбиз. Къан берген кабинетни да тап жерге кёчюргенбиз, алгъынча, саусузла орамда сюелмейдиле, хар бири номерчикни алып, кезиуюн шинтикде тынч олтуруп сакълайды, суу ичеме дегеннге – кулер, кондиционер да орнатханбыз.
Сакълыкъ
- Биринчиден, чертип айтыргъа сюеме: бир-бирле ауругъанларын билип тургъанлай, юйлеринде турадыла, бизге уа ахырысы бла тёзюмлери тауусулса жетедиле. Сёз ючюн, аш орунлары рак болгъанла аш ашаялмай тохтагъанда келгенлени окъуна кёребиз. Озгъан аурууну бакъгъан къыйынды, аны себепли диспансеризацияны ётерге, бир затыгъыз къыйнамай эсе да, саулугъугъузну тинтирге керекди.
Хар аурууну да сылтаулары болады. Ракны сылтауларындан бирлери ашыбызны-сууубузну экология мардалагъа келишмегенлери, гиподинамия эм стресследиле. Сабийликден башлап хар инсан къаллай бир конфет ашайды! Аланы тышларында жазыуланы бир тинтип окъучугъуз – къаллай бир консервантлары барды! Юйде хазырланнган ашха жетген жокъду. Гиподинамияны юсюнден айтханда, жарсыугъа, биз барыбыз да аз тебебиз. Кюн сайын жаяу жюрюрге керекди. Бассейнде жюзюу, спортзалда жарау этген да бек хайырлыдыла. Ючюнчю сылтау – стрессле.
Рак къозгъалмаз ючюн насыплы болургъа керекди. Къайда ишлерге сюе эдигиз? Не усталыкъ жууукъду жюрегигизге? Устаз болгъанлыкъгъа, ариулукъну салонунда ишлерге итине эсегиз, окъугъуз, жюрегигиз тартхан жерге барыгъыз. Толмагъан, ёчюлген умутла ракны къозгъайдыла. Хар инсан кесине насыплы болургъа эркинлик берирге керекди. Тюнгюлюп, жарыкъ умутсуз, насыпха ийнаныусуз жашау онкологиягъа келтиреди.
Жыл сайын жер башында 9,6 миллион адам ракдан ёледиле, бу тарих жылдан-жылгъа ёсюп барады. Алимлени айтханларына кёре, 3,7 миллион адамны ёлюмден къутхарыргъа боллукъ эди, ауруу биринчи-экинчи кезиулеринде ачыкъланса, битеу саусузла да тынгылы багъылсала. Биз онкодиспансерде жыл сайын ачыкъ эшиклени кюнюн бардырабыз. Терапевтден къагъыт да керекмейди, тюзюнлей келип къалыгъыз, къарарыкъбыз. Онкодиспансерден къоркъургъа керекмейди.
Осал къылыкъла
- Ракны къозгъагъан затладан бири кюнде кюйюудю. Алгъын тенгизге солургъа алай кёп адам бармай эди. Энди уа халкъны асламысы жылны ичинде бир неда эки кере тенгиз бойнунда солуйдула. Жарсыугъа, кёпле кюнде мардасыз туруу онкологиягъа жол болгъанын билмейдиле.
Ультрафиолетден сакъланыргъа керекди. Эрттенликде онбирге дери, ингирде уа сагъат тёртден сора чыгъаргъа жарайды тенгиз бойнуна. Ол заманда терини ракдан, дагъыда меланомадан сакъларгъа боллукъду. Солярийле да, ала бла мардасыз хайырланнганда, хаталыдыла, жаш къызлада окъуна терилери рак болуп къалыргъа къоркъуу барды.
Тютюн ичиу ракны онбеш тюрлюсюн къозгъайды. Ичги да саулукъну бузады. Экисин да унутургъа керекди. Бирле «болалмайбыз, къоялмайбыз», дейдиле. Жашаргъа сюйгенле болаллыкъдыла.
Жарсыугъа, онкология ауруулада, кёп башха аурууладача, бир юйюрде тёлюден-тёлюге кёчюу да эсленеди. Хар жууугъу ауругъан ауруп бармайды! Къоркъуп жашаргъа керекмейди. Жаланда жууукълары ауругъанла диспанзеризацияны ётерге, ракны къозгъарыкъ тютюнден, ичгиден кери турургъа, кюнде мардасыз турмазгъа, стресслени жашауларындан кетерирге керекдиле.
Саулукъ саугъады
- Бусагъатда ариулукъну салонларына бек кёпле барадыла. Ол игиди, алай специалистни сайлай билирге керекди. Сёз ючюн, меланома бир-бирде папилломагъа неда гемангиомагъа ушайды. Медицина билимлери болмай аллай салонлада ишлегенле меланоманы лазер бла кюйдюрюп, пациентни юйге ашырадыла…андан сора уа рак бек терк айныйды. Териде ёсген затланы жаланда медицина билими болгъан хирург кетерирге керекди!
Жарсыугъа, бир-бирле юйлеринде кырдыкладан суула этип, ала бла да кюйдюредиле териде ёсген затланы. Ол терсди. Жарамайды тиерге, аллай «багъыу» уллу хата келтирирге боллукъду. Жарсытхан затыгъыз бармыды – врачха барыгъыз. Бир врачха ышанмасагъыз, башхасын излегиз, алай билимигиз болмай, аурууну багъаргъа кюрешмегиз.
Саулукъну сакъларгъа керекди. Сакъ болгъан – сакъланыр, уллу кёллю уа – абыныр. Хар адамны да саулукъ саугъа болгъанын унутмазгъа, аны багъаларгъа чакъырама.
