3 мая, 2023 - 13:59
Онкоурологланы регионлу биригиуюню башчысы, Перинатал араны ЭКО бёлюмюню уролог-андрологу, «Сина» эм «Валио Вита» медицина клиникаланы онкоурологу Улбашланы Азамат бизни республикадан тышында да белгили специалистди. Биз аны бла аталыкъ бла байламлы сорууланы юслеринден ушакъ этгенбиз.
- Азамат, сёзсюз, юйюр къурагъанланы асламысыны Аллах айтса, сабийлерибиз болурла, деген жарыкъ умутлары болады. Алай жашау жомакъ тюйюлдю, бир-бирле аталыкъ-аналыкъ насыпны сынаялмайдыла. Алгъын битеу терсликни тиширыугъа атып тургъандыла, керти болум а къалайды?
- Тинтиуле кёргюзтгеннге кёре, элли процентде эр кишиле бла байламлыды къаратонлукъ, элли процентде уа – тиширыула бла. Ол айтханым: экиси да тинтирге керекдиле саулукъларын, жаланда тиширыу угъай. Бек игиси уа: юйюр къурайбыз деген оноугъа келген жаш бла къыз тойгъа дери кеслерине къаратыргъа керекдиле. Ол кёп айныгъан къыраллада мардады. Мени сынауумда эки кере жаш неда къыз саулукъларын тинтирге сюймегенини хатасындан той болмай къалгъанды.
Бир заманда да Къабарты-Малкъарда жаш адамла тойгъа дери саулукъларын тинтирик тюйюлдюле, деп алай сагъыш эте эдиле кёпле. Заман а кёргюзтдю: тинтедиле. Сора экиси да олтуруп, анализлеге къарап, оноу этедиле – юйюр къураргъамы, къурамазгъамы. Эр кишини багъыу жарым жылдан жылгъа дери барады, бир-эки айны ичинде тамамланырыкъ тюйюлдю бу иш.
Адамла алай сунадыла: бусагъат кючлю специалист излейик да, ол тюз диагноз салып, тап бардырса багъыуну, хар зат да жомакъдача къуралып къаллыкъды. Ол алай тюйюлдю. Эр киши аталыкъны сынар ючюн саулугъу болургъа керекди, ол саулугъ а кюнден-кюннге, жылдан-жылгъа жыйылады. Спорт бла кюрешгенмиди, ашы-сууу иги болгъанмыды, мардагъа кёре жукълагъанмыды – хар затны да магъанасы уллуду.
Врач дарманла жазгъаны бла хар зат да сейирлик болуп къаллыкъ тюйюлдю. Сёз ючюн, жашны бир бурун тешиги солумай эсе, битеу саны-чархы да кислородну кереклиси чакълы бир алмай къыйналады. Аны хатасындан а ол артда къаратон болургъа болады. Саулукъгъа жетгенде, уллу кёллюлюк этерге жарамайды. Хар затны заманында тамамларгъа керекди.
Бусагъатда жаш адамла жукъугъа бек аз эс бурадыла. Илму тинтиуле кёргюзтгеннге кёре уа: адам кереклиси чакълы бир жукъламаса, саулугъу бузулады. Бир суткагъа сегиз сагъат жукъларгъа керекди, саныгъыз-чархыгъыз да солуп, экинчи кюннге кюч-къарыу алырча. Жомакълада жигитлени эсгерчигиз. Жукълап тургъан ариу къыз, печьде жукълагъан пелиуанла… Жомакълада ётюрюк зат болмайды, халкъ алада кёргенин, башындан сынагъанын айтады. Жукъу бизни кючюбюз-къарыуубуз, саулугъубуз бла байламлыды. Битеу да дунияда тюрмеледе тутмакълагъа бек къыйын зулмуладан бири жукъларгъа къоймауду.
- Бизни республикада хал осалгъа кетгинчи врачха баргъан тёре жокъду. Тынгылы жукъламагъанла да кёп болурла?
- Ол бек жарсыулу ишди. Кеслерин аяй билмегенлери ючюн жаш адамла жашаудан эртте кетип барадыла, сабийчиклери уа ёксюзлей къалып. Онкологиягъа да бизде бир уллу къыйынлыкъгъача къарайдыла. Алай ол жаланда аурууду, заманында ачыкъланса, толусунлай багъаргъа боллукъду.
Бизни республикада предстательный железа рак болуп 140-150 адам жыл сайын ёледи, аладан 80-90 проценти оздуруп, ахыр кезиуге жетгенден сора врачха баргъанладыла. Эсде тутайыкъ: биринчи-экинчи стадиялада ракны багъаргъа болады. Ючюнчюсюне жетген эсе, къыйын боллукъду хорларгъа, тёртюнчюсюнде уа биз болушалмайбыз.
Бир инсанны да жер башында экинчи жашауу жокъду. Да сора нек багъаламайбыз жангыз жашауубузну? Жылгъа бир кере урологга жазылгъан къыйын тюйюлдю. Алай бу жумушну жюзден биреулен этсе, игиди. Ауруп, къыйналып башлагъынчы, врачны эсгермейдиле. Эсде тутугъуз: бюйреклени жылгъа эки кере тинтирге керекди. Маммологга, гинекологга, терапевтге да жылгъа эки кере баргъан мардады. Элли жыллары толгъанла дагъыда жылгъа бир кере колоноскопия бла гастроскопия этерге керекдиле.
- Бусагъатда Перинатал арада ЭКО этилинемиди?
- Хау. Алай, не сейир, мен бакъгъан эр кишиле бир заманда да сёлешип: «Доктор, бизни юйюрюбюзге ючюнчю къошулду: саулукълу балачыкъ туугъанды. Сау болугъуз», - деп айталмайдыла. Врач а къыйыны бошуна кетмегенин билсе, кёлю кёк бла тенг болады.
- Жарсыугъа, сабий туугъандан сора, кёп аталаны балаларына заманлары жетишмейди.
- Кертиси бла да, ол алайды. Мен кесим да сынагъанма аны. Алгъын онкодиспансерде ишлеучю эдим да, анда ауругъанланы бакъгъандан сора да, башха жумуш бар эди: къагъытланы къурашдырыу. Аланы толтуруп кюн сайын сагъат сегизде-тогъузда бошай эдим. Юйде жашха-къызгъа, атама-анама, эгечлериме, жууукъларыма-тенглериме ахырысы бла да заманым къалмай эди.
Ол ишимден кетгенме, къалгъан ишлерими уа кесиме да бош заман къалырча, алай къурагъанма. Адам насыплы жашар ючюн ишлерге керекди. Ишлер ючюн жашагъан тюз тюйюлдю. Хар бирибизни энчи жашауубуз, энчи заманыбыз болса, игиди. Юйде сабийлеге жаланда ана угъай, ата да керекди.
