18 апреля, 2023 - 11:55
Бусагъатда къарачай-малкъар халкъны жаш тёлюсюню арасында терен, тынгылы билим алыргъа итиннгенле кёпдюле, илму, медицина, устазлыкъ эм башха усталыкъла жаны бла да. Ала излеген жаланда билимди. Къайда къайсы аты айтылгъан окъуу юй бар эсе да, кючлю устазла къайда ишлей эселе да, анда бизни жашларыбыз, къызларыбыз окъуйдула. Ол бюгюнлюкде миллет ёхтемленирча шартды.
Москвада окъуп, ишлеп, жангы амалла бла саусузланы багъаргъа юйренип, Ата журтларына къайтханла барыбызны да къууандырадыла. Врач-офтальмолог, «Ленар» кёз клиниканы хирургу Къартлыкъланы Махмут бла врач-терапевт, гастроэнтеролог, Санкт-Петербургда «Ленмединформну» регионлу арасыны департаментини директору Хапаланы Мадина бусагъатда Нальчикде жашайдыла эм ишлейдиле, тёртжыллыкъ Мариямны бла тогъузайлыкъ Аминаны ёсдюредиле.
Махмут Москвада Иван Сеченов атлы биринчи къырал медицина университетни тауусханды, ординатураны академик Святослав Фёдоров атлы «Кёзню микрохирургиясы» деген комплексде бошагъанды. Аны юй бийчеси Хапаланы Мадина да ол университетни бошагъанды, интернатураны уа Москвада медицина-стоматология къырал университетде ётгенди.
Усталыкъ, насып да
Махмут бла Мадина бирге окъугъандыла, студент жылларында больницада да бирге ишлегендиле. Къарачайлы къыз бла таулу жаш бир бирлерин толусунлай ангылагъандыла. Биринчи саусузлары, ала сау болгъанда биринчи къууанчлары, экисини бир кибик билимге итиниулери… «Бизни курсда экибизден сора къарачайлы, таулу жокъ эди. Бир бирибизге окъургъа, ишлерге болушханбыз, - дейди Мадина. – Юйюр къурагъаныбыздан сора да, биз усталыкъны сайлагъан адамла болгъаныбыз болушханлай турады. Юйде тазалыкъгъа, ашха-суугъа къарамларыбыз бир кибикдиле – биз врачлабыз. Жууукъларыбыз аурусала, бизге сёлешедиле, алагъа мычымай болушалгъаныбыз бек кёллендиреди. Алай былайда энчи чертирге керекди: кесибизни энчи заманыбыз хазна болмайды. Солуй тургъанлай, бир бек къыйналып тургъан адам сёлешсе, ишинге чапханлай жетесе».
Мадина Москвада участковый терапевт болуп тургъанды, 2017 жылда «Москваны эм иги терапевти» деген атха тийишли болгъанды. Бусагъатда терапевт-гастроэнтерологча консультацияла бардырады эм телемедицинаны айныууна уллу къыйын салады. Мадина бизни уллу къыралыбызны хар гитче элчигинде, шахарында да саусузла Россейни эм белгили, билимли врачларыны консультацияларын алыр ючюн амалла къурайды. «Бек алгъа бизни республикада телемедицина айныса сюеме, - дейди ол. – Врач да адамды. Къыйын саусузну багъа туруп, арсарлы болгъан кезиую да болады. Телемедицинаны хайырындан а белгили профессорла бла кенгешиу болушургъа болады. Саусузла да медицинагъа ышанып башлайдыла. Биз врачла болгъаныбызгъа сокъуранмайбыз. Хау, арыйбыз ишчи кюнню ахырына, алай аны бла бирге жюрегибиз насыпдан толады: адамлагъа болушуп, аланы багъып жашагъаныбыз ючюн».
Кёз жилтин ёчюлмесин
Алгъаракъда сокъур болгъан бир танышыма сёлешеме. «Санга не зат керек болса да, айт, уялма», - деп тилейме. Ол а: «Кёз жарыгъымы къайтар, мени бу тынаккы дуниядан чыгъар», - дейди. Бир-бирле сокъур болуп нек къаладыла? Хар адам да кёз жарыгъын ёчюлтмей турур ючюн не зат этерге керекди? Бу сорууланы биз Къартлыкъланы Махмутха берген эдик.
«Бизни республикада кёпле тюзюнлей кёрмей тохтагъанларында келедиле офтальмологга. Кёз жарыкъ ёчюлсе, аны жер башында бир врач да къайтараллыкъ тюйюлдю, - дейди Махмут. – Алай ауруу башлана тургъанлай ачыкъланса, аны багъаргъа болады. Къыркъ жылдан сора кёзлюкле жюрютмегенле окъуна жыл сайын бир кере офтальмологга барып кёзлерини халлерин тинтирге борчлудула. Нек? Бир-бир ауруула жашырын озадыла, кеслерин билдирмей, бугъуп, кёзлени буза турадыла. Сёз ючюн, глаукома. Ол заманында ачыкъланмаса, адам сокъур болады. Дунияны кёрюп, анга къууанып жашагъан бир инсан къарангылыкъны тузагъына тюшсе, кесин къалай сезгенин ангылайсыз да? Кёзлени сакълай билирге керекди. Бизни республикада халкъны асламысы кёзлюклени базарда аладыла. Терс этедиле! Мен пациентге къаллай кёзлюкле керек болгъанын билир ючюн, аны кёзлерин къыркъ минут тинтеме. Офтальмолог айтмай, кеси аллына барып, бир-эки минутну ичинде кеси кесине кёзлюкле сайлау жууапсызлыкъды, алай этерге жарамайды.
Кёз жилтинлени арасы хар адамда башхады. Базарда сатылгъан кёзлюкледе уа ол бир кибикди. Къысхасы: врачха барыгъыз, кесигизге ышанмагъыз! Дагъыда бир тилеригим: сабийчиклени къолларына телефонла бермегиз! Хау, ол мультфильмлеге къарап, жилямай турлукъду, сиз а юйде жумушланы этериксиз. Алай балачыкъны кёзлерине уллу хата тюшерикди. Ол школда, университетде окъургъа, артда уа ишлерге керекди. Кёзлерин сакълагъыз, бузмагъыз! Школгъа баргъанда окъуна кюннге бир-эки сагъатха берсегиз болады».
Сабийле
Бек билимли врачлагъа окъуна сабийлени ёсдюрюу жангы илмуду, къыйын илму. Сёз ючюн, тамата къызчыкъ Мариям бананланы, мандаринлени жууаргъа сюймейди, алай атаны-ананы айтханын этмей не мадар.
Эки къызчыкъны туугъаны битеу жууукълагъа да уллу къууанч болгъанды. Врачла саусузлагъа къарап, Мариямгъа бла Аминагъа заманлары болмагъан кюнледе жууукъла, аппа, ыннала мычымай жетедиле.
Махмут бла Мадина биз Москвада окъугъанбыз, ишлегенбиз, хар затны да билебиз, деген акъылдан узакъдыла, бусагъатда сабий психологияны къазауатдан окъуйдула. Къызчыкълагъа бир заманда да къычырмайдыла. «Алай врачны сабийи ауруса, аны башында битеу билген ауруулары бир минутну ичинде ётедиле», - деп ышарады Мадина.
Ариу сёзде ауруу жокъ
Махмут бла Мадина не къыйын саусузгъа да бек алгъа жарыкъ умут саугъалайдыла. «Сёзню кючю чексизди. Врач саусузну кёллендирсе, сау боллугъуна ийнандырса, ол аны айтханын этерикди, хар дарманны заманында ичерикди», - дейди Махмут. Мадинаны социал сетьледе блогларында сиз къаллай врачда багъылыргъа сюесиз, деген соруууна адамла ариу тилли врачда, деп жууаплагъандыла. Буруннгулула ариу сёзде ауруу жокъ, деп бошдан айтхан болмазла.
