27 октября, 2021 - 11:54
Псэуащ зы нарт лIыжь гуэр. Пщыапщокъуэ и цIэу къуэ иIэт абы. А зы щIалэрат иIэри. ЛIыжьыр жьы щыхъум, игу къокI и къуэ закъуэм къригъэшэну.
- Дауи ирехъу, сэ сыпсэу щIыкIэ си щIалэ закъуэм къыхуэсшэнщ, - жеIэри абы треубыдэ.
Арати, лIыжьыр и шым шэсри ежьащ. Зы тхьэмахуэкIэ гъуэгурыкIуауэ, здэкIуэмкIэ къикIыу зы шу къыхуэзащ. ФIэхъус зэрахри зэщIэупщIащ.
- Нысэ лъыхъуэ сыкъежьауэ къызокIухь, - жиIащ лIыжьым.
- Сэри малъхъэ лъыхъуэ сыкъежьауэ къызокIухь, - жиIащ адрей гъуэгурыкIуэм.
Къыхуэзами, къызэрыщIэкIамкIэ, зыпхъу закъуэ иIэу арат.
Ар къопсалъэри, лIыжьым жреIэ:
- Дэ зэшибл дыхъурт, сэ сранэхъыжь дыдэу. Зыпхъу закъуэ сиIэти, иныжь зэшиблым ар страхыну ди ужь къихьэри, ди мыгъуагъэти, си шынэхъыщIэхэр къаукIащ, езыхэми иныжьихыр яукIащ. Иджы зы иныжь закъуэщ абы ящыщу къэнэжар. А зыри ноби-ныжэби скIэрыкIыркъым. Сэри зэрызгъэзэжу абы сыхуэзэнурэ дызэзэуэнущ. СыкъызэриукIынури фIыуэ сощIэ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ абы щхьибл пытщ. Сэ си гуащIэ къихьынукъым а щхьиблыр пызупщIыну. Си хъыджэбз закъуэр къыщыжыни зыкъуэтыни имыIэу къэнэнущ. Аращ дэ зэшхэм дилъ зыщIэжынур, ауэ абы дилъ щищIэж махуэм ирихьэлIэу дилъ къыддэзыщIэжын малъхъэ, сэ сыпсэу щIыкIэ, къэзгъуэтыну арат сыкъыщIежьар.
ЩIалэм и адэм жиIащ:
- Си щIалэр лъыщIэжэгъу хуэхъунщ уи пхъум.
ЛIыжьитIыр абыкIэ зэгурыIуэри, щIалэм и адэм къигъэзэжащ. Абы хуэдэ къабзэу хъыджэбзым и адэми игъэзэжри кIуэжащ. Хъыджэбзым и цIэр Сэкрэтт. Нарт хъыджэбзым и адэр нэсыжри, и пхъум етIысылIэри жриIащ лIы зэрыритар.
- Хэт сызэптар? - жиIэу хъыджэбзыр щыщIэупщIэм,
- Дэ зэшхэм дилъ щыпщIэжкIэ, къыбдэзыщIэжынур а щIалэращ, - жиIащ адэм.
МыдэкIэ и унэ къэзыгъэзэжа Пщыапщокъуэ и адэми хъыбарыр игъэIуащ «Нысэ сылъыхъуащ» жиIэри, ауэ и къуэ дыдэм деж къыщыщIэдзауэ псэкIэ бауэу зы цIыхум яжриIакъым зылъыхъуар хэтми. Ауэ и къуэм жриIащ:
- Сэ лIыжь сыхъуащ, си лIэгъуэщ. Уэ щхьэгъусэ пхуэхъун сыпхуэлъыхъуащи, сызылъыхъуауэ уэ псэуэгъу пхуэхъунур къэгъуэтыфи къашэ.
Арати, куэд дыди дэмыкIыу, лIыжьыр лIащ. Пщыапщокъуэри ауэрэ лIы хъуащ. Еуэри, и адэм и шыжь гуэр шэсри, ежьащ щхьэгъусэу и адэр зыхуэлъыхъуар къигъуэтын и гугъэу. Зы тхьэмахуэ зэхуакукIэ къикIухьауэ, шым епсыхри, зы щIыпIэ гуэрым деж, ар дауэ хъуми, Iуричри щыжеящ. Жейм здыхэтым, щIалэм пщIыхьэпIэ илъэгъуащ:
- УкъыщIежьар къохъулIэнущ, ауэ уи шыр шы пхуэхъунукъыми, гъэзэжи, уи адэр зытесауэ щыта шы пэху пщэ дахэм шэс, абы зэрихьэу щыта и джатэр зыкIэрыщIи къежьэ, - къыжраIэу.
Къыщылъэтри, зимыплъыхьу и шым шэсыжри, щIалэр и унапIэм къэкIуэжащ. Къызэрысыжуи и анэм еупщIащ:
- Си адэм и шы пэху пщэ дахэр дэнэ здэщыIэр? Дэнэ щыIэ, си анэ, абы кIэрылъауэ щыта джатэри? Ахэр симыIэу хъунукъым.
И анэм ахэр и къуэм къритын фIэмыфIу махуэ зыкъом дихащ. МыдэкIэ цIыхухэми, жылэ зыдэсым, жаIэу щIадзащ:
- Дэнэт ар, Пщыапщокъуэ апхуэдэлI къищIыкIыну… Ежьэри къигъэзэжащ, и адэр зылъыхъуа цIыхубзри къыхуэгъуэтакъым икIи къишакъым.
А псалъэхэр Пщыапщокъуэ щызэхихым, нэхъри и анэр хигъэзыхь, и адэм къыщIэна джатэмрэ зытеса шымрэ къритыну пиубыд хъуащ. Зи щимыгъэзагъэххэм, анэм къызыкъуихри, и къуэм джатэр къритащ, ЩIыунэ шэщым щIэт шы пэху пщэ дахэри къыщIишри къыбгъэдишащ. Шы пэхур алъпт. ЩIалэм джатэр зыкIэрищIэщ, алъпым шэсри, гъуэгу техьащ. Тхьэмахуищ хуэдизкIэ къикIухьауэ зы псыIэрышэ гуэрым деж Iут шууищым щIалэр яхуэзащ.
- ГъуэгуфIыж апщий! – ярихащ Пщыапщокъуэ абыхэм фIэхъус.
- Ежь махуэ ухъу! – къыпадзыжащ абы шууищми.
- ДэнэкIэ фыкIуэрэ? – ящIэупщIащ щIалэр абыхэм.
- Уэлэхьи, Iуэху диIэу дыкъежьати, мы псыIэрышэм ижь зыхудощIри мыхъу, сэмэгу зыхудощIри - къикI щымыIэ: е демылъэф, е и гъунэр къытхуэмыгъуэт.
- АтIэ, си ужь фыкъиувэ, - жиIэщ Пщыапщокъуи, псыIэрышэм хэлъэщ, псыр зэбгригъэури, псыщIагъ дэтхъупIэ гуэр иIэти, абы тету икIащ.
ТIэкIу нэхъапэкIэ нэгъуэщI шу гуэр абы зэрикIар Пщыапщокъуэм къыгурыIуащ. ЩIалэм зэбгригъэуа псы гъуэгум, дауэ хъуми, шууищыр ирикIуэри, псым зэпрыкIащ. АдрыщIым зэрытехьэу зэхэпсыхэри, шыпхэ гъуэмылэ тIэкIу яIыгъти, я къэлътмакъхэм кърахри, мащIэу зэIурыуащ. ПсыIэрышэ икIыгъуейм тепсэлъыхьу здэщысым, шууищым ящыщ зым къыжьэдэлъэтащ Пщыапщокъуэ зэрыкIа псыIэрышэм щилъэгъуа шы лъабжьэр дэзытхъуа шум и гугъур, абы и хьэлэмэтагъыр.
Пщыапщокъуэр и шым шэсыжри, зи гугъу ящIа а шур здэкIуамкIэ ежьэжащ. Мыдрей шууищри я гъуэгу теувэжащ. Пщыапщокъуэр алъпт зытесри-тIэ, ахэр лъэрызехьэтэкъэ-тIэ, мыдрей шыхэм хуэмыдэу, лъэтам ещхьу, кIуэм-лъейм, кIуэм-лъейуэрэ, шу закъуэм лъэщIыхьащ. Шым тесыр мэжей, и пэбзийм мафIэр кърех. Бгъурыхьэри – къэушакъым, фIэхъус иритри – къэушакъым. ИтIанэ мурад ищIащ ар къэушыху дэщIыгъуну. Ауэрэ зэ къэушын хуейтэкъэ? Къэушащ. Пщыапщокъуэм шым тесым фIэхъус иритащ, адрейм ар Iихащ. А псалъитIыр мыхъумэ, нэгъуэщI зэжраIэ щымыIэу зэдэгъуэгурыкIуэурэ, зы Iуащхьэ гуэр деж нэсхэри, шур епсыхри, зыри жимыIэу, Пщыапщокъуэм IумпIэр къыхуишиящ, иригъэубыдыну. Пщыапщокъуэ шым къелъэри, шум и шым и IумпIэр иубыдащ. Шым тесар Iуащхьэ джабэмкIэ екIуэкIри, къэлътмакъитI зэпедзэкIыу иIыгъыу къигъэзэжащ. Ар Пщыапщокъуэм къритащ.
- Уи шым кIэрыщIэ, - жиIэри. – Сэри скIэрыкI, гъэзэж, уэстар хьыи, кIуэж укъыздикIам.
Сытыт ищIэнур щIалэм, Пщыапщокъуэр къеуэри къигъэзэжащ. Шури екъури ежьэжащ. Зы теуэгъуэфI къикIуауэ, Пщыапщокъуэр егупсысыжащ:
- Сэ мылъкухьэт сыкъыщIежьар? Мы дыщэ къэлътмакъитIыр къызэзыта шур здэкIуэм сымыкIуэмэ, сы-Пщыапщокъуэкъым.
Ар жиIэщ, дыщэ къэлътмакъитIыр зы щIыпIэ зэгъуэкI гуэрым деж щыщIитIэри, шум и лъэужьыр хэгъуэщэххэртэкъыми, теувэри кIэлъыщIэпхъуащ. ЛъэщIыхьэри, аргуэру шур жейуэ шым тест. Къэушыху Пщыапщокъуэ шум дэкIуащ. Шур къызэрыушуи пхъашэу къеупщIащ:
- Щхьэ къэбгъэзэжа? - жиIэри.
- Къэзгъэзэжащ узэзгъэцIыхуну, узихэтыр зэзгъэщIэну, - икIуэтакъым Пщыапщокъуэ.
ТIуми абы къыфIамыгъэкIыу кIуэурэ зы Iуащхьэ гуэрым деж, япэм хуэдэ къабзэу, шур щепсыхащ. Шы IумпIэр Пщыапщокъуэ къритри, езыр Iуащхьэ щIыбымкIэ екIуэкIащ. Куэд дэмыкIыуи, къэлътмакъ зэпедзэкIым изу дыщэ иIыгъыу, къекIуэкIыжащ аргуэру. Ари Пщыапщокъуэ и шым трилъхьэри жриIащ:
- Иджыри бжызоIэ: гъэзэж, дяпэкIэ къэбгъазэмэ, уэсщIэр уэзгъэлъагъунщ.
Пщыапщокъуэри, ищIэнур имыщIэу абдеж щыту къигъанэри, шур шэсри ежьэжащ. ЩIалэр зы жэщрэ зы махуэкIэ и пIэ имыкIыу щытащ абдеж, ищIэнум егупсысу. ИкIэм-икIэжым:
- Тхьэ соIуэ, сыкIэлъыкIуэнкIэ мы шум, къызищIэнури зрезгъэщIэнкIэ, - жиIэри кIэлъыкIуэурэ лъэщIыхьэжащ. ЗэрылъэщIыхьэжу шур Пщыапщокъуэ къыхуилъащ:
- БжесIар сытыт уэ щIалэм? Щхьэ ускIэрымыкIрэ?
- Суригъусэну сфIэфIщи аращ сыщIыпкIэрымыкIыр. СыпкIэрыкIынукъым сумыукIауэ, - зэкIэлъигъэпIэщIащ Пщыапщокъуэми.
Шум зыри жимыIэу щежьэжым, Пщыапщокъуи шэсыжри и ужь иувэжащ. Ауэрэ здэкIуэм, нэсауэ къыщIэкIынти, шу дымыцIыхур епсыхащ.
- Убыд си шыр, утIыпщ уи шыр. Мыгувэу мы Iуащхьэм щIылъэ пшагъуэ къытехъуэнущ, абы кIэлъыкIуэу уафэхъуэпскI къэхъунущ. Iэдэжу пIыгъ шыр псоми щыщтэнущ, ауэ, дауэ хъуми, шыр умыутIыпщ, - жеIэ шу дымыцIыхум.
- ЩIэн хуейр къызжепIэу, гъэзэщIэныр сэ щIэзбгъэдзэну сынолъэIу, - жиIащ Пщыапщокъуэ.
- Хьэуэ, бжесIар гъэзащIэ, ауэ кIий макъ зэхэпхмэ, си шыр утIыпщи, мы гъуэдыджым нилъадэ уэ. ПлъагъунуIащи, пщIэнур Тхьэм уигъащIэ.
А унафэм тету и гъусэр гъуэдыджым ихьащ. Куэд дыдэ дэмыкIыуи уэшх пIащэ зырызхэр къызэпхидзу хуежьащ. Абдеж щежьэри, Iэдэжу иIыгъ шым дунейкъутэжу зихъузилъу щIидзащ. Ауэ, сыт хуэдизу шыр дэмылъеями, щIалэм IумпIэр иутIыпщакъым. ИтIанэ кIий макъ зэхихащ. Асыхьэтым шыр иутIыпщри, щIалэр гъуэдыджым илъэдащ. Илъадэмэ, щхьибл зыфIэта иныжьу зы щхьэ къызыфIэнамрэ шым тесамрэ зэрызокъуэ. Шум иныжьым и щхьихыр пиупщIащ, ебланэр къыпынауэ шым тесар зрилъэфэлIауэ, и Iэблэр иубыдауэ, IэщIэукIэрт. Пщыапщокъуэр илъщ, бгъэдэлъадэри, и джатэмкIэ иныжьым и щхьэр зэ уэгъуэкIэ фIихащ.
Хъарзынэу иныжьым иIэр къызэщIакъуэри къежьэжащ. Щызэхуэзам къэсыжхэри, Пщыапщокъуэ жиIащ:
- АтIэ, сэ мыбыкIэ сыкIуэнущи, фIы къуухъулIэ!
Абы къыфIамыгъэкIыуи зэбгъэдэкIыжащ.
АрщхьэкIэ, къыздэкIуэжым, Пщыапщокъуэр хущIегъуэжащ шур зэрызримыгъэцIыхуам.
- Тхьэ соIуэ, мы си гъусар зэзгъэцIыхункIэ, - ар жиIэри, Пщыапщокъуэ шыр къиIуэнтIащ.
КIэлъыщIэпхъуэри, и лъэужьыр нахуэти, абы тету жащ. ЛъэщIэмыхьэурэ махуэм кIуащ, жэщми кIуащ. ЕтIуанэ махуэм, мэз лъапэ гуэрым щIыхьауэ, унэшхуэ гуэр хуэзащ. АбыкIэ иунэтIащ щIалэм. Нэсщ, пщIантIэм дэплъэри, и гъусэр зытеса шыр гъущI пхъэлъантхъуэм фIэдзауэ къилъэгъуащ. Епсыхри, унэм щIыхьэмэ, набдзэ зытелъым я нэхъ дахэу зы хъыджэбз гуэр щIэсу ирихьэлIащ. Пщыапщокъуэ щIэупщIащ:
- Дэнэ щыIэ мо пхъэлъантхъуэм фIэдза шым тесар?
- Абы тесаIакъым.
- Дауэ зэрытемысар? Сэ абы сригъусащ. Къысхуэгъуэт ар, сэ тхьэ соIуэ, мы дунейм псэууэ утезмыгъэтынкIэ ар къысхуумыгъуэтауэ.
- Къыпхуэдгъуэтынщ ари щыIэмэ, моуэ тIыси къытхуэхьэщIэ, уэ сэ слъагъур угъуэгурыкIуэщ, ухьэщIэщ.
- Хьэуэ, сэ хьэщIакIуэ сыкъыздэкIуар уи дежкъым, мо шы фIэдзапIэм тесам и дежщи, ар мы унэм къыщIыхьащ. Уэ уощIэ. Иджыпсту къызжумыIэмэ, уи щхьэр пызох, - и джатэр кърихащ Пщыапщокъуэ губжьам.
Хъыджэбзыр дыхьэшхащ. Пщыапщокъуэр нэхъри зэгуэпауэ еупщIащ хъыджэбзым:
- Сыт ущIэдыхьэшхыр? - жиIэри.
- СыщIэдыхьэшхари бжесIэнщ, шым теса уи гъусэри къыпхуэзгъуэтыжынщ, ауэ моуэ етIысэх, цIыхубзым хьэтыр иIэмэ.
Пщыапщокъуэр етIысэхащ. Хъыджэбзыр йоупщI:
- Дэнэ а шым тесар щыпцIыхуар? Гъусэ щыпхуэхъуари дэнэ деж? - жеIэри.
Пщыапщокъуэм екIуэкIахэр хъыджэбзым жриIэжащ зыри къимыгъанэу. Абы кIэлъыкIуэу щIежьа Iуэхуу къыщIикIухьри щIалэм ибзыщIакъым, ари жриIащ.
Хъыджэбзым зыкъиIэтщ, къыбгъэдыхьэри, щIалэм гъунэгъу зыкъыхуищIащи, магъ, гумащIэ къэхъуауэ:
- Ди адэм «ЛIы уестащ, узэстар дилъ къыбдэзыщIэжынуращ», - жиIэри къызжиIэгъат. Шым тесар сэращ. Укъысхуейуэ щытмэ, силъ къыздэпщIэжащи, ди нэхъыжьхэм зэрыжаIам тету, щхьэгъусэ сыпхуэхъунщ. Щхьэгъусэу укъысхуэмеймэ, шыпхъу сыпхуэхъунщ.
Зэщхьэгъусэну зэгурыIуэри, абдеж зытIэкIурэ щызэдэпсэуащ, итIанэ щIалэм и анэм деж къэкIуэжащ.
Пщыапщокъуэ къиша цIыхубзыр нарт цIыхубзт, нарт гуащэт, и цIэри Сэчрэтт.