21 июня, 2022 - 11:55
Малкъар халкъны маданиятыны айныу жолунда жарыкъ жулдузла кёпден-кёп бола барадыла. Искусствогъа бир къошулгъан, сёзсюз, аны бла айырылып къалалмайды. Сахнаны жарытыргъа, къараучуну кёлюн алыргъа энчи фахму, хунер изленеди. Ансыз болмайды. Бюгюн а биз, Маданиятда ишлегенлени кюнюне жоралап, бир ненча ахшы артистибизни юсюнден айтыргъа излегенбиз.
Жюрек уруу тепсеу бла тенг
Малкъар халкъны тепсеу искусствосуну келечилерини арасында жарыкъ жаннган жулдузла кёпдюле. Аладан бири Къабарты-Малкъарны, Ингуш Республиканы да сыйлы артисти Анахаланы Ахматны жашы Муратды.
Ол 1984 жылда Кашхатауда туугъанды. Тепсеп беш жылында Жабраилов Арсенни къолунда башлагъанды. Ол заманда жыл санларына кёре «Къууанч» ансамбльде эки тепсеу къауум болгъанды. Мурат «Маленький джигит» деген къауумда башлагъанды аякъ алыуну. Артда уа аны мурдорунда «Аламат» деген юлгюлю сабий тепсеу ансамбль къуралгъанды. Мурат анда тепсеп тургъанды. Хар не да кимге тюбегенингден башланады. Арсен Жабраилов кёплени тепсеу санатны жолуна салгъанды. Ол ансамбльни Россейни къалайына да, алты тыш къыралгъа да элтгенди гастрольлагъа.
Школну бошагъанлай, Мурат Шимал Кавказны искусстволарыны къырал институтунда (СКГИИ) окъугъанды. Ол анда балет кафедра хазырлагъан артистлени биринчи къауумунданды. «Онсегиз адам кирген эдик ары, бошагъан а жаланда бешибиз этгенбиз, – дейди Мурат. – Къыйын эди. Аны юсюне устазыбыз Роза Хакулова, кафедраны таматасы, къадарын тепсеу бла байламлы этерикни, этмезликни да сезип къоя эди. Къыйынын керти да ол иш бла кюрешгенлеге берирге сюйгенди».
Мурат ючюнчю курсда окъуй тургъанлай, «Балкария» фольклор-этнография ансамбльни художестволу таматасы Улбашланы Мутай институтну ол замандагъы ректору Эфендиланы Фуадха кирип, жашны дерследен бир кесек эркин этип, анга «Балкарияда» тепсер онгла беририн тилегенди. Алай бла Анахаланы Мурат махтаулу ансамблибизде 2004 жылдан бери ишлейди. Жаланда бир кесекге тыйылгъанды – Роза Хакулованы излеми бла, 5-чи курсда диплом ишин хазырлагъанда.
Кёп жерлеге гастрольлагъа айланнганды Мурат. Ол солист болуп, «Асланбий», «Къол жаулукъ», «Хардар», «Уучу бла къанатлы» деген эм башха тепсеулеге къарагъанла жашны усталыгъына махтау салгъандыла. Мурат Грозныйде Эсембаевха, Шимал Осетияда Баргиевха аталгъан конкурслада алчы жерлеге чыкъгъанды. Аны тепсеучю фахмусун Швейцарияда, Испанияда, Италияда, Германияда, башха жерледе да кёргендиле.
Къулийланы Къайсынны 95-жыллыгъы болгъанда, анга аталгъан концертде Анахаланы Мурат бла Жанатайланы Ирэна поэтни «Тиширыу сууда жууунады» эмда «Къара ат акъ къарда ёледи» деген назмуларына этилген композицияны тепсеу бла кёргюзтгенлеринде, зал алагъа къалай ыразы болгъанын узакъгъа созулгъан къарсла бла кёргюзтгени эсимдеди.
Дагъыда бир сюйген иши барды Муратны – спорт. Ол Анахаланы Мустафаны къолунда дзюдо бла кюрешеди.
Мурат бла аны юй бийчеси Хаджиланы Мадина юч сабий ёсдюредиле: Асият, Рашид, Алима. «Балкарияда» тепсегенден сора да, бусагъатда ала Нальчикни биринчи номерли искусствола школунда миллет тепсеуню «Минги-Тау» юлгюлю сабий ансамблинде ишлейдиле, школну Хасаниядагъы бёлюмюнде – маданият юйде юйретедиле сабийлени. Мурат ансамбльни художестволу таматасыды.
Алгъаракълада уа ол абезехни Жаболаны Анжела бла бирге Минги тауну башында тепсегенди.
Жырчы, актриса, «Къобузунг жюрек тилни биледи…»
Башийланы Байдуллахны къызы Фатиманы малкъар халкъны музыка санатына салгъан къыйыны уллуду. Ол республикада, Шимал Кавказда окъуна бек белгили къобузчуладан бириди.
Фатима Нальчикде туугъанды, Хасанияда ёсгенди. Къобузгъа сабийлигинден окъуна юйреннгенди, музыка школгъа жюрюгенди. Аны анда Сокурова Анжела окъутханды. Школну бошагъанлай, музыка училищеге киргенинде, Мухамед Мамбетов, Мадина Кожева, Владимир Харитонов юйретгендиле. Ол устазларына бек ыразыды.
Училищени Фатима «Солист-педагог» деген усталыкъ бла бошагъанды. Билимин андан ары ёсдюре, 1998 жылда Искусстволаны Шимал Кавказ къырал институтуну «Дуния художестволу культура» деген бёлюмюне кирип, анда Шарибов Валерийни къолунда окъугъанды. Андан Фатима «Ансамбльни солисти. Маданият учрежденияны таматасы. Искусствовед. Музыка-жарыкъландырыу ишни къураучу» деген усталыкълагъа юйренип чыкъгъанды.
Урунуу жолун студент жылларында окъуна Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрда музыка бёлюмню таматасы болуп башлагъанды. Анда юч жыл ишлегенден сора, 28-чи номерли прогимназиягъа ётюп, анда музыка жаны бла окъутханды. Анда да ишлей тургъанлай, Къабарты-Малкъар Къырал филармонияда, «Эльбрусоид» фондда да уруннганды.
Фатима кёп белгили жырчыла бла чыкъгъанды сахнагъа. Аланы араларынла Къарачай-Черкесни, Къабарты-Малкъарны да халкъ жырчысы, аты таурухха кирген Отарланы Омар, Къабарты-Малкъарны халкъ артисти Алтууланы Зоя, Россейни, Къабарты-Малкъарны да сыйлы артисти Таукенланы Галина, Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти Беппайланы Сергей, Россейни сыйлы артисти, Къабарты-Малкъарны Къырал саугъасыны лауреаты Бапыналаны Зариф да бардыла.
Бюгюн да, сабий байрамгъа, таматагъа керек болса да, Фатима кесин бир жанына салмай, менсинмей, айланнган жерин жарыкъ этгенлей жашайды.
Къараучулагъа фахмусун ачханды
Жаш артистлерибизни араларында умут этдиргенле не заманда да болгъандыла. Аладан бири Жангоразланы Дауутну къызы Саидады. Ол сахнагъа чыкъгъанлы кёп болмайды, алай къараучулагъа фахмусун танытханды. Саида Нальчикде туугъанды, Хасанияда жашайды, 14-чю, 32-чи шахар школлада, ызы бла Москвада индустрияны бла туризмни къырал институтунда окъугъанды. Ол билими бла Москвада бир къауум заманны ишлегенди.
Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театргъа Саида 2018 жылда келгенди. Къысха заманны ичине ол бир къауум эсде турлукъ сыфат къурагъанды. Къулийланы Элизатны пьесасына кёре салыннган «Сен къатымда болсанг» деген спектакльде ол дигиза къызны – Жансуратны ойнайды. Жан Ануйну «Антигонасында» Антигонаны, Тунджер Джюдженоглуну «Къар юзюлген» пьесасына кёре салыннган оюнда баш рольладан бирин – жаш келинни сыфатын къурагъанды. Токумаланы Жагъафарны «Бай келининде» уа ол Айкъашды.
Бусагъатда Саида бир ненча салына тургъан оюннга къатышады. Георгий Каграманянны «Алан жомакъ бахчада» деген, Мызыланы Аубекир сала тургъан оюнда ол Лейляды. Елена Хамидулинаны «Насып чархында» уа – Айгюлдю. Шекспирни «Отеллосунда» Саида Дездемонаны ойнарыкъды. Ма аллай сейир саугъала хазырлайды ол къараучлагъа. Мураты уа – терс кёз къарамлы жигитлени ойнаргъады, сёз ючюн, обур къатынны.
Умутландыргъан ышанлары баямдыла
Байтуугъанланы Рашитни къызы Светлана Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны актрисасыды. Сахнагъа жолу энди башланады дерге боллукъду. Алай а, уллу сынауу болмагъанлыкъгъа, умут этдирген фахму ышанлары уа баямдыла.
Светлана Тёбен Чегемде туугъанды. Сабийлей школда болгъан тюбешиулеге тири къатышып, махтаула алып тургъаны да кёллендирген болур, 2017 жылда Борис Щукин атлы институтда окъургъа жангы студиягъа фахмулу жашланы бла къызланы айырадыла дегенде, ол ары арсарсыз тебирегенди. Аллай эрттеги тёрелери сакъланнган институтда окъугъаны анга энчи насып бергенди. Ол анда белгили адамлагъа тюбеп, аладан да дерс алгъанды. Ары баргъан онбир адамдан жаланда бешиси окъугъандыла ахырына дери.
Баям, алай бла сыналгъанды театргъа, сахнагъа да сюймеклик. Студияны художестволу башчысы, Россейни халкъ артисти, Россейни академиялы Гитче театрны актёру Нина Дворжецкая, Россейни сыйлы артисти, режиссёр Александр Андриенко, Родион Вьюшкин, башха устазла да бизден баргъан сабийлени артистликни кёп тюрлю тасхаларына юйретгендиле. Аланы Светлана ыразылыкъ бла сагъынады.
Ала бери Эрих Ремаркны романына кёре «Юч шуёх», Рей Кунини «Кюлкюлю ахчала» деген оюнланы эм тюрлю-тюрлю юзюкледен къуралгъан «Классконцерт» келтиргендиле. «Кюлкюлю ахчала» оюнда Светлана Пипитаны ойнагъанды.
Жаш артистле Василий Шукшинни «Микроскоп» деген хапарына кёре орус эм малкъар тилледе салгъандыла оюн. Аны режиссёру Щукин атлы институтну башында сагъынылгъан устазы Александр Андриенко болгъанды.
Пластикалы спектакльде Светлана къуршоу бла кёргюзтгенди хунерин.
Малкъар сахнада артист болгъанлы уа, ол Бранислав Нушични «Философияны доктору» деген пьесасына кёре салыннган оюнда Славканы ойнагъанды. Токумаланы Жагъафарны «Бай келининде» уа Мариямны. Жан Ануйну «Антигонасында» ол Исменады.
Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театр хазырлай тургъан оюнда – Шекспирни «Отеллосунда» Байтуугъанланы Светлана Эмилияны ойнарыкъды.
