12 ноября, 2024 - 10:23
Быйыл Юйюрню жылы болгъаны себепли, аны бла байламлы кёп материалла басмалайбыз. Насыплы, кёп сабийли юйюрлерибизни ачыкълайбыз. Тырныауузда жашагъан Будайланы Зейтун бла Мадина юч сабий ёсдюредиле. Аланы таулу халкъны не жумушунда да кёрюрге боллукъду. Мадина Тырныауузну 5-чи номерли гимназиясында орус тилден бла адабиятдан устаз болуп ишлегенди. Бусагъатда уа шахарны администрациясыны баш специалистиди. Зейтун да экскаватору бла къурулушлада урунады. Кеслерин кётюрмей, адамланы хурметлей билгенлери ючюн, бу юйюрню кёпле юлгюлюге санайдыла. Биз Мадина бла бу кюнледе ушакъ этгенбиз да, аны бла сизни да шагъырей этебиз.
- Сени оюмунга кёре, Мадина, юйюрню жаш адамла ненча жылларында къурасала тийишлиди?
- Энди, мени оюмума кёре, эр кишиге жыйырма тёртден башлап жыйырма сегиз жылына дери тап заманы болур. Тиширыугъа уа – жыйырмадан жыйырма тёрт жылына дери. Нек дегенде аланы жыл санлары бек уллу болмай, акъыллары бирге келишген кезиу сунама. Сора жаш заманында тиширыу кёп затха терк юйренеди. Билмегени болса да, жашау халлагъа терк тюшюналады. Жыл саны уллайып, акъыллы болса уа, аны башха адамны оюмуна сингдирген алай тынч бола болмаз. Биз юйюр къурагъаныбызда, Зейтунну отуз жылы бола эди. Манга да жыйырма бла тёрт. Хар кимде да къадарына кёре бола болур. Алай, сабийле ёсдюрюр ючюн, заманында къуралса юйюр, аны тюзге санайма.
- Сизге бу жашауда эм уллу насийхатчы ким болгъанды?
- Зейтун атасын бла анасын бек сюе эди. Аланы хар сёзлерине уллу магъана, хурмет бергенди. Ким да ата-анадан юлгю, акъыл да ала болур. Мени да насийхатчым, жашауумда уллу саугъам – анамды. Дидигова Жаннет, ол намысны, ариулукъну, чомартлыкъны бла халаллыкъны, терен акъыллылыкъны да сабыр къылыгъында сыйындырады. Не тюрлю халда да жаланда игиликни эслейди. Кесини жюреги ариу болгъаны себепли, ёмюрюнде бир адамны жанын къыйнагъанды деп айталмайма.
- Тиширыу ариулукъну, сюймекликни башха тюрлю ангылайды. Алай сени жашау нёгеринг, хар ахшы башламчылыгъынгда да къатынгда болуп, билеклик этгенин кёре турама. Ол не бла байламлы болур? Сюймекликни кючюмюдю, огъесе кесини жашауунда аллай юлгюсюмю болгъанды?
- Къуш уясында не кёрсе да, учханында аны этеди, деген эрттегилилени бир ариу сёзлери барды. Къайын атам бла анам, Будайланы Ислам бла Маржан, бир бирлерин бек сюйгендиле, ариу намысда жашагъандыла. Зейтунну онтёрт жылы болгъанда, атасы жашаудан кетген эди. Алай ол жашагъан кезиулеринде юйюрде байлыкъ – ол хурмет болгъанын, жан нёгерин сыйлай билиу а насып болгъанын да билдиралгъан эди. «Жашауда кеси къаты къылыкълы адам болгъанлыкъгъа, сабийлени ёсдюргенден, ишлеп, ахча келтиргенден тышында да, къатымда туруп, биргеме юй турмушума къарауда болушлукъ эталгъан, жаныма жарагъан аллай адам болуучу эди атагъыз», - деп, анабыз, къуруда алай эсгере, тансыкълай туруучу эди.
Ол бизге, жаш адамлагъа, кесини жашауун юлгюге бошдан келтирмегенди. Кесибизге аллай хурметден бла сюймекликден дерс, юлгю алырыбызны излегенди. Билген низамына бла акъылына балаларын юйрете кетгенди. Бюгюнлюкде Зейтун да сабийлигинде кёргенин кесини юйюрюнде кёргюзтеди. Сау болсун, ол сиз айтхан сезимле да болурла, алай намыс бериу, хурмет этиу ол бек уллу магъананы тутады. Тиширыуну кёлюн жарытхан да, кёлюн ачхан да эр кишиди. Алай тиширыу да, аны ахшы атламлагъа таукел этдире, хар жумушну да жалчыталлыгъына ийнандыра билирча, сюерге керек болур.
Сюймекликни, сёзсюз, магъанасы уллуду. Студент жылларымда Светлана Мухтаровна деп адабиятдан устазыбыз болгъанды. Дерсде, окъулгъан чыгъарманы сюзе туруп, манга соруу сорса, жууабымы сюймеклик деген сёзден башлаучу эдим. Керти да хар ариу затны сылтауу сюймеклик болгъаннга санайма. Сора кёп болмай тюбегенибизде, аны эсгереди да: «Аллах къызгъанмасын, сюймеклик, сюймеклик дей кетип, бюгюн да бараса сюймекликде!» - деп, бек ариу айтханы манга хычыуун болгъанды. Юйюрюбюзде бир бирибизге тынгылай билирге, бир бирни эшитирге сюебиз. Баям, ол жюреклени ачхан, ариулукъгъа байлагъан бир ышан болур.
- Юч къыз ёсдюресиз. Аланы уа къалай юйретесиз?
- Сизни да Аллах сыйласын, къызладан абаданы Алина 9-чу классха ётгенди. Ортанчы Амира 6-чы классха барлыкъды, эм гитче да Альбинады, 4-чюге ётгенди. Аланы ич дуниялары бай болсала сюебиз. Чыгъармачылыкъ бла кюрешиуню жаратадыла да, миллет тепсеулени сайлагъандыла. «Салам» ансамбльни къауумунда тепсейдиле. Ана тиллеринде сёлеше билиуню бек магъаналыгъа санайбыз. Адетледен бла тёреледен ангылаулары болурларын излейбиз. Бир да болмаса, харкюнлюк жашауда керекли акъыл сёзлеге, кесибиз билгенлеге юйрете барабыз. Юйюрюбюз бла бирге заман ётдюрюрге бек сюебиз.
- Насыплы юйюрню ёзеги недеди?
- Ол – намысды. Ата-ана сыйын билиудеди. Намыс болмагъан жерде насыпны болмазына ийнанама. Сабийлени да уллу сёлешмезча, абаданланы кёзлерине къарамай, сёзлерин кесмей, кеслерин алай жюрютюрлерин излейбиз.
- Къайынларынг сени жашауунгда къаллай жерни аладыла? Зейтунну уа?
- Бек огъурлу адамладыла къайынларым. Не заманда да къатларында болургъа кюрешеме. Гитчеликден бир бирге къаты байламлыкъда ёсгенлери себепли, бюгюнлюкде да хар байрамлада бирге болургъа кюрешебиз. Мени да, керекли заманымда, къатыма табыллыкълары хакъды. Эки киеуюн да жашларыча кёреди. Аны къояйыкъ да, жууукъларымы барын да ариу жюрютедиле. Ол да бизни юйюрде бир бирге хурмет этиуню бир энчи белгисиди.
