28 марта, 2023 - 13:59
Бюгюннгю ушакъ нёгерибиз филология илмуланы кандидаты Тёппеланы Джамиляды. Ол КъМКъУ-да Халкъла аралы билим бериуню школасында орус эм инглиз тилледен студентлеге дерсле береди. Аслам илму статьяны авторуду, аланы санында ВАК-ны журналларында басмаланнганла да бардыла. Университетде иги окъугъаны эмда илму ишге тири къатышханы ючюн РФ-ни правительствосуну, Къулийланы Къайсын атлы, Мечиланы Кязим атлы, Шора Ногмов атлы стипендияла бла саугъаланнганды.
Илму-тинтиу эришиуледе алчы жерле алып тургъаны ючюн а КъМКъУ-ну жаш алимлерини, студентлерини эмда аспирантларыны грантха тогъузунчу конкурсларыны призёру да болгъанды. Тхэквондодан Европаны биринчи чемпионатында тилманчлыкъ этгени ючюн КъМР-ни спорт министерствосуну грамотасы бла саугъаланнганды.
- Джамиля, адам илмугъа бир кюнню ичинде келип къалмайды. Бу жол меникиди деген оюмда къалай тохташханса?
- Тырныауузну бешинчи номерли гимназиясын алтын майдал бла тауусханма. Бизни сынамлы, окъуулу да устазла окъутханлары себепли ЕГЭ-лени берирге да къыйналмагъанма, университетни да бюджет бёлюмюне киргенме. Ингилиз тилден дерсле берген Ирина Игоревна Гогинагъа бла орусчадан юйретген Жеттеланы Лейля Хасановнагъа бютюн ыразыма.
Ала мени тил билимге хунерим болгъанын эслегендиле. Аны себепли ингилиз тилден терен билим алыргъа талпыннганма.
КъМКъУ-да окъутхан преподавательлерибизни атларын барысын да сагъыныргъа онг болмаса да, Кучукланы Зухура Ахметовнаны, Лариса Халифовна Дзасежеваны, Рашад Султанович Кимовну айтыргъа сюеме. Ала мени илмуну жолун сайларыма себеплик этгендиле. Бирин айтып, башхасын къоярча да тюйюлдю. Саулай да манга билим бергенлеге хурметим уллуду. Устазымы ахшылыгъындан университетге кирген заманымда окъуна ингилиз тилден эркин сёлешгенме.
КъМКъУ-да окъугъан кезиуюмде тинтиу ишни жаратханма. Тил билим бла байламлы темаланы юслеринден профессорла, алимле бла ушакъла бардырыргъа да сюйгенме. Итиниулюгюмю кёрюп, устазларым да кёллендиргендиле.
Алай бла бакалавриатны (лингвистика), магистратураны да (филология, ингилиз тил) къызыл дипломлагъа бошап, аспирантурагъа (тил билим эмда литературоведение) киргенме. Аны да айырмалы тауусханма.
- Сен кюрешген тема санга не бла сейирди, илмуда жангычылыгъы, магъанасы недеди?
– Аспирантураны тауусханма, ызы бла КъМКъУ-ну орус тил эмда битеулю тил билим кафедрасында хазырлагъан кандидат диссертациямы къоруулагъанма. Аны «Лингвокультурные особенности фольклорно-песенного дискурса» темагъа белгили алимибиз, филология илмуланы доктору Башийланы Светлана Къонакъбиевнаны илму башчылыгъында жазгъанма.
Анда халкъны кёлден чыгъармачылыгъыны жыр жаны бла хазнасына эс бургъанма. Автор кёз къарамым бла «фольклор жыр дискурс» деп неге айтылгъанын, ол кесине халкъ къурагъан сёз-музыка чыгъармаланы жыйышдыргъанын, аланы юслери бла уа аны (халкъны) тарыхы, адет-тёрелери, дини дегенча затларын ачыкъларгъа боллугъун белгилегенме.
- Жамауатны айныуун алгъа элтирик – ол илмуду, дейдиле. Сени оюмунг а къалайды аны юсюнден?
- Ол кертиди. Илму башха-башха бёлюмлени тинтиу жаны бла билим терен эмда хайырлы болуруна себепликди. Жамауатны жашауун айнытханындан сора да, аны тынчлыкълы этеди. Не жаны бла да алгъа элтеди.
Андан сора да, илму – ол чыгъармачылыкъны бир тюрлюсюдю деригим келеди. Нек дегенде сен тинтиулерингде бир даражагъа жетсенг, андан ары да бир жангычылыкъны излерге, алимлени оюмларын, кёз къарамларын тенглешдирирге итинесе.
- Илму бла кюреше, бир сейир затха тюбегенинг болгъанмыды?
- Тинтиулерими бардыра, къайсы халкъны да тили билимни ачхычы болгъанын ангылагъанма, анга толусунлай тюшюннгенме. Тилни тарыхы аны жюрютген миллетни тарыхын да баямлайды. Ол (тил) жаланда халкъны маданият-тарых байламлыкъларын тинтирча амал берип къоймай, алимлеге къайсы миллетни да эл мюлк-экономика жашаууну-турмушуну эмда дуниягъа кёз къарамыны, ниет байлыгъыны юсюнден билирча материалны да береди.
- Илму бла байламлы кесинги жетишимлиге не заманда санаргъа боллукъса, къаллайладыла муратларынг?
- Хар къайсы илму-тинтиу ишим да манга магъаналыды. Мындан арысында да бу жаны бла айныр, тиллени да тинтир умутдама.
Кесими билимими ёсдюрюуге да жууаплы кёзден къарайма. Нек дегенде мен бардыргъан илму-чыгъармачылыкъ иш жамауатха кертиси бла да хайырлы болурун сюеме эмда ол даражагъа итинеме.
- Бош заманынгы къалай оздурургъа сюйюучюсе?
- Илму ишимден тышында да, чыгъармачылыкъ бла кюрешеме – макъамла бла назмула жазама, жырлагъан да этеме. Зумакъулланы Танзиляны («Анам», «Кёчгюнчюлюкню къара танглары» деген жырла) бла Шахмурзаланы Саидни («Малкъар таула» жыр) сёзлерине макъамла жарашдыргъанма.
Кесими назму жыйымдыгъым алыкъа басмаланмагъанды. Болсада «Къабарты-Малкъар» деген жырны профессионал студияда жаздыртханма. Аны сёзлерин, макъамын да кесим жазгъанма.
Жырланы ингилиз тилде да айтама, сёзлерин, макъамларын да кесим къурайма. Ол а манга ич дуниямы ачыкъларча амалладан бириди. Алгъаракълада «Lost» деген жырым чыкъгъанды. Анга Srotiefi, Yandex, Music, VK Музыка, дагъыда бирси музыка майданлада тынгыларгъа боллукъду.
Музыка бла сабийлигимден да кюрешеме, Тырныауузда Абайланы Солтанбек атлы сабий музыка школну бошагъанма. 2009 жылда Россейни фахмулу жаш тёлюсюне тутхучлулукъ этиу жаны бла премияны лауреаты болгъанма.
Бюгюнлюкде бизни эстрадабыз той-тепсеу жанына бегирек эс бургъанча кёрюнеди. Къарачай-малкъар тилни шатыклыгъын бираз башхаракъ ачыкъларгъамы керек болур деп сунама.
Былтырдан бери КъМР-ни Башчысында Жаш тёлю политика жаны бла советни келечисиме. Конкурсну битеу да урумларындан жетишимли ётюп, ахшы эсепни алгъанымдан сора бу ызда да кесими сынап кёрюрге сюйгенме.
Советни жыйылыуунда ана тиллени сакълау жаны бла кесими оюмуму да айтханма. Билесиз, бюгюнлюкде бу жаны бла болум сагъышландырады. Тилге сюймекликни чыгъармачылыкъны юсю бла къозгъаргъа керекди деген акъылдама. Авторла кеслерини чыгъармаларын ёз тиллеринде жазсала, ол, аланы кенг жайылыуларына себеплик этерикди.
